Casa da Cultura Poeta Lois Pereiro
AS SETE PALABRAS DE CRISTO NA CRUZ
ALICERCE no idioma Galego posúe tres acepcións que teñen en común a importancia da base na construción dun proxecto: “Un edificio con sólidos alicerces”.
Os integrantes do Cuarteto ALICERCE entenden que eses principios de solidez veñen dados dende varios camiños. Un deles, quizáis o más importante, sexa a amizade xestada a través dos anos entre os catro e articulada a través de diferentes proxectos musicais que os levan a formular esta nova proposta de música de cámara.
Outros deses camiños son o repertorio que deciden afrontar e o xeito de facelo: Música para cuarteto dos períodos clásico e primeiro romanticismo europeos interpretada con instrumentos encordados en tripa. Esta época da música occidental supón posiblemente o fundamento das formas e a linguaxe da música de cámara. A escolla das cordas de tripa ven dada pola experiencia acumulada polos catro no campo da música antiga e que lles leva a considerar que é o mellor xeito de recrear a sonoridade e o espíritu desas obras.
O Cuarteto ALICERCE naceu dun concerto organizado pola Universidade de Santiago de Compostela que tivo lugar no Paraninfo da Facultade de Historia en Xuño de 2016, onde interpretaron as “Sete últimas palabras de Cristo na Cruz” de Joseph Haydn. Tanto a obra como o marco onde se interpretou foron sen dúbida bos alicerces para o xurdimento deste proxecto.
Roberto Santamarina, violín
Mª José Pámpano, viola
Carlos García Amigo, Violonchelo
Mª José Pámpano, viola
Carlos García Amigo, Violonchelo
PROGRAMA
AS
SETE PALABRAS DE CRISTO NA CRUZ
INTRODUCIÓN...............................................……………............. Maestoso adagio
I.- PAI, PERDÓAOS, PORQUE NON SABEN O QUE FAN ……........………… Largo
II.- HOXE ESTARÁS CONMIGO NO PARAISO………………........ Grave e cantábile
II.- MULLER AHÍ TES O TEU FILLO, E TI AHÍ TES A TUA NAI ………….. Grave
IV.- DEUS MEU!, DEUS MEU!, POR QUÉ ME ABANDONACHES? ………... Largo
V.- TEÑO SEDE …………………………………………………………………......….. Adagio
VI.- TODO ESTA CONSUMADO ……………………………………………..…….… Lento
VII.- PAI, NAS TUAS MANS POÑO O MEU ESPÍRITU ………… Largo con sordini
TERREMOTO ………………………………………………...... Presto e con tutta la forza
NOTAS AO PROGRAMA
“As Sete Palabras de
Xesucristo na Cruz” é sen dúbida, un dos traballos máis
profundos do seu autor, e ten a súa orixe nun inusual encargo.
Cara a 1780 a sona de Haydn
estendíase por toda Europa. Por aqueles anos o compositor, liberado
xa da obriga de traballar exclusivamente para o príncipe de
Esterházy, compuxo un bo número de obras por encargo: a este
período pertencen As
Sete Palabras
escritas para Cádiz.
Haydn escribiu a obra
probablemente en 1786, e ao ano seguinte a editorial vienesa Artaria
publicouna en tres versións: unha para orquestra –que sería a
orixinaria-, unha segunda para cuarteto de corda, e unha máis en
redución para piano.
Para enmarcar axeitadamente As
Sete Palabras no
seu contexto debemos referirnos ao destino que se pretendía dar á
obra:
El EJERCICIO DE LAS TRES
HORAS era unha
práctica relixiosa orixinaria das misións Xesuítas do Perú e
estendida dende mediados do século XVII en Hispanoamérica e,
posteriormente, en España. Tiña lugar o Venres Santo entre as doce
e as tres da tarde, e rememorando as “sete palabras” –sete
frases– que pronunciou Xesús dende a cruz.
Un Xesuíta peruano, Alonso
Messía Bedoya (1655-1732), tivo a idea de introducir interludios
musicais entre os comentarios a cada unha das palabras, e divulgou
esta práctica mediante un libro titulado Devoción
de las Tres Horas de la agonía de Cristo... y Método con que se
practica en el Colegio de la Compañía de Jesús de Lima y toda la
Provincia del Perú
editado primeiramente en Sevilla (1757) e posteriormente
en diversas cidades españolas.
En Cádiz téñense novas
desta práctica cara a 1730, que por indicación do Bispo
trasladáronse á Igrexa do Rosario no centro da cidade e alí, en
1756, con motivo dunhas obras de reforma, descubriuse un subterráneo
que foi acondicionado para a congregación e comezou a chamarse La
Santa Cueva. En
1766 José Sáenz de Santamaría, Marqués de Valde-Íñigo, fíxose
cargo da dirección dos congregantes de La
Santa Cueva que
eran xa moi numerosos. Como o recinto quedara pequeno, comprou unha
casa adxunta e ampliouno construíndo unha austera capela subterránea
de tres naves que se inaugurou en 1783.
Neste recinto, e non na
Catedral, é onde debemos situar As
Sete Palabras. O
feito é que para enriquecer os cultos de La Santa Cueva procurouse
unha obra de Joseph Haydn, o máis famoso compositor da época. Haydn
debeu recibir información moi detallada do desenvolvemento do acto
para o cal ía ser destinada a súa obra, o exercicio das tres horas.
É sorprendente a coincidencia de datos recollidos con exactitude en
testemuños diversos, como dous do propio Haydn no prólogo da
edición de 1801, e o case idéntico de Griesinger en 1810; pero hai
un testemuño máis de Albert C. Dies que corrobora os mesmos
detalles con toda precisión:
Haydn recibiu unha carta en Latín dun cóengo da catedral de
Cádiz en España. O que querían de Haydn era un solemne oratorio
para o Venres Santo. A cerimonia dentro da cal se interpretaría o
oratorio viña descrita con todo detalle, e pedíaselle a Haydn que o
tivese en conta. Eles reflexionaran longamente acerca das últimas
palabras que pronunciou o Redentor na Cruz. Haydn tiña que iniciar a
obra cunha introdución que anunciara a cerimonia. Despois un cóengo
subiría a un púlpito expresamente erixido na catedral, pronunciaría
con sentida expresión Pater dimitte illis, [...] e comentaríao cun
sermón (que duraría como máximo dez minutos); despois baixaría do
púlpito para axeonllarse ante unha imaxe do Crucificado de tamaño
natural levantada no centro. Aquí comezaría o primeiro adagio, que
(igual que todos os demais) duraría como máximo dez minutos.
Acabada a música, o cóengo levantaríase e subiría de novo ao
púlpito para falar de novo brevemente coma antes. Palabras e música
alternarían así ao longo do oratorio. O final viría cunha
representación musical do terremoto que seguiu á crucifixión. Toda
a igrexa, incluíndo altares e fiestras, estaría cuberta con
cortinas negras. Unha única lámpada no centro iluminaría o lutuoso
lugar.
Segundo a tradición gaditana
e a documentación dispoñible, As
Sete Palabras véñense
realizando ininterrompidamente en La
Santa Cueva dende o
S. XVIII ata a actualidade. O que cabe preguntarse é se a obra se
interpretou algunha vez en versión orquestral ou só na versión de
cuarteto, dado que ambas son tan próximas no tempo. Castro y
Serrano, que escoitou a obra en 1866, fala inequivocamente de
cuarteto: derrámanse
as notas tenues dos catro instrumentos [...], a impoñente ira daquel
cuarteto desbordado.
A tradición das Sete
Palabras segue
vixente en Cádiz e constitúe un gran feito para numerosos melómanos
e devotos gaditanos que ano tras ano acoden á representación o
Venres Santo. O silencio e a penumbra da cripta, o seu severo
decorado,
o seu afastamento do mundo exterior, crean un clima máxico e denso
onde o único referente é o drama maxistralmente realzado pola
música.
Cuarteto
Alicerce
